ISO 14068-1 Standardı Nedir?

ISO 14068-1 standardını benimsemek, emisyon hesaplama ve yaşam döngüsü analizleri gibi sürdürülebilirlik uygulamalarını tam anlamıyla entegre ederek çevresel etkilerini minimize etme yolunda önemli bir adımdır; çünkü bu standart, işletmelerin karbon ayak izini azaltmalarına, yasal uyumluluğu sağlamalarına ve çevre dostu bir imaj kazanmalarına olanak tanır. Dolayısıyla, bu standardı uygulayabilmek için öncesinde işletmelerin emisyon hesaplamaları ve LCA gerekliliklerini tamamlaması gerekmektedir.

ISO 14068-1, 2023 yılının sonlarında çıkmış olup, organizasyonların karbon nötrlüğe ulaşmaları için gereksinimleri belirleyen yeni bir uluslararası standarttır. Bu standart organizasyonların ürettiği ürünler, sunduğu hizmetler veya düzenlediği etkinlikler için de geçerlidir. ISO 14068-1, büyük veya küçük, herhangi bir sektördeki her türlü organizasyon tarafından kullanılabilir. Karbondioksit ile sınırlı kalmayan tüm sera gazlarını dikkate almayı ve mümkün olduğunda bir bütün değer zinciri veya yaşam döngüsü yaklaşımını kullanmayı gerektirmektedir ve ISO'nun kendi hesaplama standartları ile birlikte çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Bu yapıyı anlayabilmek adına ilk olarak bağlantılı olduğu ISO standartları incelenmiştir:

• ISO 14064-1: Bu standart, sera gazı (GHG) emisyonlarının envanterini çıkarma ve raporlama için gerekli gereklilikleri tanımlar. Kuruluşlar, doğrudan ve dolaylı sera gazı emisyonlarını hesaplayarak bu standarda uygun şekilde raporlar.
• ISO 14067: Ürünlerin karbon ayak izi hesaplaması ve raporlamasını içerir. Bu standart, bir ürünün yaşam döngüsü boyunca ortaya çıkan sera gazı emisyonlarını değerlendirir.
• ISO 14064-3: Bu standart, sera gazı emisyonlarının doğrulanması ve validasyonu için gereklilikleri belirler. Bağımsız doğrulama kuruluşları, bir kuruluşun GHG beyanının doğruluğunu ve güvenilirliğini bu standarda göre değerlendirir.
• ISO 14065: Doğrulama ve validasyon kuruluşları için gereklilikleri tanımlar. Bu standart, doğrulama ve validasyon işlemlerini gerçekleştiren kuruluşların yetkinlik ve yeterlilik gerekliliklerini belirler.
• ISO 14066: Doğrulama ve validasyon ekipleri için yeterlilik gerekliliklerini tanımlar. Bu standart, doğrulama ve validasyon ekiplerinin eğitim, deneyim ve beceri gerekliliklerini kapsar.
• ISO 14064-2: Sera gazı projeleri için gereklilikleri belirler. Bu standart, GHG azaltım projelerinin planlanması, uygulanması ve raporlanması için gereklilikleri kapsar.
• ISO 14021: Ürünlerin çevresel özellikleri hakkında kendini beyan eden çevresel beyanlarla ilgilidir. Kendini beyan eden ifadesi, beyanın üretici veya sağlayıcı tarafından yapıldığını belirtir ve Çevre Etiketi II ile tanımlanmaktadır. Örneğin, bir ürünün "karbon nötr" olarak etiketlenmesi, bu beyanın üretici veya sağlayıcı tarafından yapıldığını ve ISO 14021 standartlarına uygun olarak doğrulanabilir olduğu anlamına gelir.
• ISO 14026: Çevresel ayak izi bilgilerinin (örn. karbon ayak izi, su ayak izi) nasıl iletilmesi gerektiğine dair ilkeler, gereklilikler ve rehberlik sağlar. 

ISO 14068-1 ve yukarıda listelenen standartlar ile kurulan yapıda, ISO 14064-1 ve ISO 14067 standartlarından elde edilen veriler, karbon ayak izi beyanı oluşturmak için kullanılır. Bu beyan, ISO 14068-1 standardına göre karbon nötrlüğü raporu ve iddiasına dönüştürülür. Doğrulama ve validasyon işlemleri ise ISO 14064-3, ISO 14065 ve ISO 14066 standartlarına göre yapılır. ISO 14021 ve ISO 14026 standartları ise çevresel etiketleme ve beyan süreçlerine rehberlik eder. Bu yapı, karbon nötrlüğü sürecinin şeffaf, doğrulanabilir ve güvenilir olmasını sağlar ve organizasyonların karbon emisyonlarını etkin bir şekilde yönetmelerine yardımcı olur.

Karbon nötrlüğünü doğrulamak ve belgelemek için kullanılan uluslararası bir diğer standart olan PAS 2060, Birleşik Krallık Standartlar Enstitüsü (BSI) tarafından 2010 yılında geliştirilmiş ve karbon nötrlüğü iddialarının doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak için bir çerçeve sunmaktadır. Bu nedenle PAS 2060 kullanan şirketlerin ISO 14068-1'e geçişte zorlanmayacakları düşünülmektedir. Fakat arada bazı farklar da bulunmaktadır. Her ikisi de karbon nötrlüğü sağlama amacını taşır ancak farklı yaklaşımlar ve gereklilikler sunarlar. PAS 2060, daha basit ve spesifik bir yaklaşım sunarken, ISO 14068-1, daha geniş ve detaylı bir çerçevede, tüm sera gazlarını ve değer zinciri emisyonlarını kapsayan bir yaklaşım benimser. 

ISO 14068-1 Standardının Kullanım Alanları ve Hedef Kitleleri

ISO 14068-1 standardı, karbon nötrlüğe ulaşmayı ve bunu kanıtlamayı amaçlayan her türlü kurum, ürün veya hizmet için geçerlidir. Bu standart, karbon nötrlüğü hedefleyen çeşitli alanlarda geniş bir kullanıcı kitlesine hitap eder. Aşağıda bu kullanıcı gruplarının detaylı açıklamaları bulunmaktadır:

1. Şirketler

• Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİ'ler): Çevresel sürdürülebilirlik hedeflerini desteklemek isteyen KOBİ'ler, ISO 14068-1'i karbon ayak izlerini azaltmak ve karbon nötrlüğe ulaşmak için kullanabilirler.
• Büyük Kuruluşlar: Çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren büyük şirketler, hem çevresel performanslarını iyileştirmek hem de yasal uyumluluğu sağlamak amacıyla bu standardı benimseyebilirler.

2. Yerel Yönetimler

• Belediyeler ve İlçe Yönetimleri: Yerel yönetimler, şehir ve kasabaların karbon nötrlüğe ulaşması için ISO 14068-1'i kullanarak sürdürülebilir şehir planlama ve yönetim stratejileri geliştirebilirler.
• Bölgesel Yönetimler: Bölgesel yönetim organları, geniş çaplı çevresel stratejiler ve politikalar uygulamak için bu standardı kullanabilirler.

3. Finansal Kurumlar

• Bankalar ve Yatırım Şirketleri: Sürdürülebilir finansman ve yeşil yatırımlar kapsamında karbon nötrlüğe ulaşmayı hedefleyen finansal kuruluşlar, ISO 14068-1'i kendi operasyonlarında ve yatırım portföylerinde uygulayabilirler.
• Sigorta Şirketleri: Çevresel riskleri yönetmek ve sürdürülebilir sigorta ürünleri geliştirmek için bu standardı kullanabilirler.

4. Ürünler ve Hizmetler

• Tüketim Ürünleri: Üreticiler, ürünlerinin karbon ayak izini azaltmak ve nötrlüğe ulaşmak için ISO 14068-1'i uygulayabilirler.
• Endüstriyel Ürünler: Ağır sanayi ve üretim sektörlerinde faaliyet gösteren firmalar, ürettikleri endüstriyel ürünlerin karbon nötrlüğünü sağlamak için bu standardı kullanabilirler.

5. Etkinlikler

• Konferanslar, Seminerler vb.: Etkinlik organizatörleri, düzenledikleri etkinliklerin çevresel etkilerini minimize etmek ve karbon nötrlüğe ulaşmak amacıyla ISO 14068-1'i uygulayabilirler.

6. Binalar

• Konut ve Ticari Binalar: İnşaat firmaları ve bina sahipleri, binalarının çevresel performansını iyileştirmek ve karbon nötrlüğe ulaşmak için ISO 14068-1'i uygulayabilirler.
• Kamu Binaları: Devlet ve kamuya ait binaların yönetimi ve işletimi sırasında karbon nötrlüğü sağlamak amacıyla bu standardı kullanabilirler.

ISO 14068-1, çok çeşitli kullanıcı gruplarına yönelik olarak tasarlanmış kapsamlı bir standarttır. Bu standart, her türden kurumun, ürünün veya hizmetin karbon nötrlüğe ulaşmasını ve bu hedefe ulaşma sürecini şeffaf ve güvenilir bir şekilde kanıtlamasını sağlar. ISO 14068-1'in geniş kapsamı, sürdürülebilirlik ve çevresel sorumluluk hedeflerine ulaşmayı amaçlayan her türlü organizasyon için önemli bir araç olmasını sağlar.

ISO 14068-1 Standardı Uygulama Rehberi

ISO 14068-1, karbon nötrlüğe ulaşmak ve bunu sürdürmek isteyen kullanıcılarına şu adımları sunar:

• İlk olarak üst yönetimin, karbon nötrlüğe ulaşma ve sürdürme taahhüdünde bulunması gerekmektedir. 
• Karbon nötrlüğün kapsamı ve sınırları belirlenir. Bu, organizasyonun kendisi veya bir ürün (mal veya hizmet) olabilir.
• Başlangıçta hangi konumda olunduğunu belirlemek adına doğrudan ve dolaylı tüm GHG emisyonları ile konu sınırları içindeki herhangi bir GHG azaltımı göz önünde bulundurularak karbon ayak izi hesaplanır. ISO 14068-1, bu hesaplamalar için ISO 1406x serisinin diğer standartlarının kullanılmasını teşvik eder.
• Kısa ve uzun vadeli hedefleri, planlanan GHG azaltım veya kaldırma faaliyetlerini ve karbon kredilerinin seçimini içeren bir karbon nötrlüğü yönetim planı hazırlanır.
• Karbon nötrlüğü iddiasında bulunmadan önce, başlangıç seviyesine kıyasla GHG azaltımları gerçekleştirilmelidir. Raporlama dönemi için net karbon ayak izi belirlendikten sonra, bu izi dengelemek için karbon kredileri satın alınır. Yalnızca belirli kalite özelliklerine sahip karbon kredileri kullanılabilir olarak görülür.
• Bu süreç tamamlandıktan sonra, kuruluş raporlama dönemi için karbon nötrlüğü iddiasında bulunabilir.
• Karbon nötrlüğü devamlı bir süreçtir. Bu adımlar tekrar edilerek karbon nötrlüğü planı güncellenmeli ve bir sonraki raporlama döneminde GHG emisyonları, azaltımlar ve dengeleme için karbon ayak izi yeniden hesaplanır. 

Organizasyonlar, ISO 14068-1’ i uygularken, veri toplama ve karbon nötrlüğü sürecinde çeşitli zorluklarla karşılaşabilirler. Karbon ayak izi hesaplaması, tüm yaşam döngüsünü veya değer zincirini dikkate alır ve tedarik süreçlerini içerir. Tedarik süreçlerinin hesaplanması kapsamında, yukarı akış ve aşağı akış hesaplamaları yapılır. Bu hesaplamalar, ürün veya organizasyonun dolaylı (Kapsam 3) sera gazı emisyonlarını kapsar ve  bazı dolaylı emisyonlar için veri toplamak veya güvenilir tahminler yapmak zor olabilir.

Karbon nötrlüğü, sadece tek bir yıl için iddia edilmemelidir; bu, uzun vadeli emisyon azaltım yolculuğunun bir parçası olarak görülmelidir. Standart, her yıl emisyonları azaltmanın her zaman mümkün olmadığını ve özellikle ürünler için, büyük emisyon azaltımlarının ardından daha yavaş ilerleme dönemlerinin olabileceğini kabul eder. Ancak, bu yavaş ilerleme dönemleri bile uzun vadeli azaltım hedefleriyle uyumlu olmalıdır. Organizasyonlar, yalnızca karbon kredileri satın almanın kolay yoluna başvurmadan, karbon nötrlüğü hedeflerine ulaşma konusunda gerçek bir taahhüt göstermelidirler.

ISO 14068-1 Standardı ve Getirileri

Standardı kullanan organizasyonlar iki ana şekilde fayda sağlar: İçsel olarak, karbon nötrlüğe ulaşmada en iyi uygulamalara dair net bir rehber elde ederek; dışsal olarak ise karbon nötrlüğü konusunda titiz bir standartla uyumu göstererek.

Standardı kullanan organizasyonlar iki ana şekilde fayda sağlar; içsel ve dışsal olarak. İçsel olarak, bu standart organizasyonlara karbon nötrlüğe ulaşmada en iyi uygulamalara dair net ve kapsamlı bir rehber sunar. Bu rehber, organizasyonların kendi emisyonlarını daha etkili bir şekilde yönetmelerine, azaltmalarına ve nihayetinde nötrlemelerine yardımcı olur. Ayrıca, içsel süreçlerin iyileştirilmesi ve daha verimli hale getirilmesi konusunda da organizasyonlara yol gösterir. Bu, enerji kullanımını optimize etmek, atıkları minimize etmek ve genel olarak daha sürdürülebilir bir iş modeli oluşturmak anlamına gelir.

Dışsal olarak ise, bu standarda uyum sağlamak organizasyonların karbon nötrlüğü konusundaki taahhütlerini ve başarılarını şeffaf ve güvenilir bir şekilde göstermelerine olanak tanır. Karbon nötrlüğü konusunda titiz bir standartla uyum, organizasyonların müşterilere, paydaşlara ve düzenleyici kuruluşlara karşı hesap verebilirliğini artırır. Bu, organizasyonun itibarını güçlendirir, müşteri güvenini artırır ve potansiyel iş ortakları ve yatırımcılar için daha cazip hale getirir. Ayrıca, çevresel düzenlemelere uyum sağlamayı ve olası yasal yükümlülükleri yerine getirmeyi kolaylaştırır. Bu dışsal faydalar, organizasyonların sürdürülebilirlik çabalarını destekler ve genel olarak daha sorumlu bir kurumsal vatandaş olmalarına katkıda bulunur.

Referanslar

BSI. “ISO 14068-1:2023 Climate change management – Transition to Net Zero – Part 1: Carbon neutrality.” 2024.

ISO. “Climate change management- Transition to net zero.” 2023.