Eylem Planının Genel Çerçevesi ve Ana Hedefleri

Türkiye’ nin iklim değişikliği ile mücadele hedeflerini belirlemek ve bu hedeflere ulaşmak için kapsamlı stratejiler ve eylemler sunmak amacıyla 2024-2030 İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (İDASEP) ile İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı (İDUSEP) aynı anda ve eş zamanlı olarak hazırlanmış ve Mart 2024'te yayınlanmıştır. İDASEP, Türkiye’nin sera gazı emisyonlarını azaltma politikasını ve stratejilerini detaylandırırken, İDUSEP, iklim değişikliğine uyum sağlama ve bu değişikliğin etkilerine karşı direnç geliştirme stratejilerini kapsar. Her iki plan da kamu kurumları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının katılımıyla hazırlanmıştır ve geniş bir yelpazede sektörel hedefler ve uygulama adımları içermektedir.

İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (2024-2030), Türkiye'nin sera gazı emisyonlarını azaltmak amacıyla belirlediği kapsamlı bir yol haritasıdır. Bu plan, enerji verimliliğinin artırılması, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının teşvik edilmesi, endüstriyel süreçlerde daha temiz teknolojilerin benimsenmesi ve ulaşımda düşük karbonlu çözümlerin yaygınlaştırılması gibi önlemleri içerir. Ana hedef, 2030 yılına kadar emisyonları belirlenen seviyelere düşürerek Paris Anlaşması'nın gerekliliklerine uygun hareket etmektir.

İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı (2024-2030) ise, iklim değişikliğinin etkilerine karşı Türkiye'nin dirençliliğini artırmayı amaçlar. Bu strateji, su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi, tarım ve gıda güvenliğinin sağlanması, doğal afet risklerinin azaltılması ve sağlık sektörünün iklim değişikliğine uyum sağlaması gibi konulara odaklanır. Ana hedef, iklim değişikliğinin olumsuz etkilerine karşı toplumu ve ekonomiyi daha dayanıklı hale getirmek ve sürdürülebilir kalkınmayı desteklemektir.

Bu planlar, Türkiye'nin iklim değişikliği ile mücadelesinde hem emisyonları azaltma hem de uyum sağlama yönündeki kararlılığını göstermektedir.

Planın Sürdürülebilir Kalkınma, İklim Değişikliği ve Enerji Dönüşümü Üzerine Etkileri

Türkiye'nin 2024-2030 İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (İDASEP) ile İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı (İDUSEP), sürdürülebilir kalkınma, iklim değişikliğiyle mücadele ve enerji dönüşümünde ülkenin yol haritasını çizen iki kritik belgedir. Bu planlar, Türkiye'nin Paris Anlaşması taahhütlerine ve Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine ulaşma çabalarını yönlendirmektedir.

İDASEP, enerji, sanayi, ulaşım ve atık yönetimi gibi çeşitli sektörlerde karbon ayak izini azaltmayı amaçlamaktadır. Enerji sektöründe, yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik yatırımların artırılması ve fosil yakıtlardan uzaklaşılması en önemli hedefler arasındadır. Güneş, rüzgar ve hidroelektrik enerjisi kullanımının yaygınlaştırılması, ülkenin enerji arz güvenliğini artırırken karbon emisyonlarını da önemli ölçüde azaltacaktır. Sanayi sektöründe, temiz teknolojilerin benimsenmesi ve enerji verimliliğinin artırılması önceliklidir. Daha az karbon yoğun süreçlerin ve yenilikçi teknolojilerin kullanılması, sanayinin iklim değişikliği üzerindeki olumsuz etkilerini azaltacaktır. Ulaşım sektöründe ise elektrikli ve hibrit araçların teşvik edilmesi, toplu taşıma sistemlerinin geliştirilmesi ve düşük karbonlu ulaşım çözümlerinin uygulanması, şehirlerdeki karbon emisyonlarını düşürmeye yönelik önemli adımlardır.

İDUSEP, tarım, su yönetimi, sağlık, afet yönetimi ve ekosistem koruma gibi çeşitli sektörleri kapsamaktadır. Tarım sektöründe, iklim değişikliğine dayanıklı tarım uygulamaları ve ürün çeşitliliği teşvik edilmekte, böylece gıda güvenliği sağlanmaktadır. Su yönetiminde, su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve su tasarrufu önlemleri, iklim değişikliğine bağlı su kıtlığı riskini azaltmaya yönelik stratejiler içermektedir. Sağlık sektöründe, iklim değişikliğinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak için sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi ve halk sağlığı programlarının uyarlanması gerekmektedir. Afet yönetiminde ise iklim değişikliğine bağlı doğal afetlere karşı erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi ve afet yönetim kapasitelerinin artırılması hedeflenmektedir. Ekosistemlerin ve biyolojik çeşitliliğin korunması da İDUSEP’in kritik bileşenlerindendir. Doğal habitatların korunması ve ekosistem hizmetlerinin iyileştirilmesi, hem çevresel sürdürülebilirliği sağlamada hem de iklim değişikliğinin etkilerine karşı dirençli bir çevre oluşturulmasında önemli rol oynamaktadır.

Her iki plan da sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmayı doğrudan desteklemektedir. İDASEP, sera gazı emisyonlarını azaltarak çevresel sürdürülebilirliği artırırken, ekonomik büyümeyi de teşvik etmektedir. Yenilenebilir enerjiye yapılan yatırımlar, enerji sektöründeki dönüşümü hızlandırmakta ve enerji arz güvenliğini sağlamaktadır. Bu dönüşüm, fosil yakıt bağımlılığını azaltarak enerji sektörünün çevresel ayak izini minimize etmektedir. İDUSEP ise iklim değişikliğinin etkilerine karşı direnç oluşturmayı ve toplumsal dayanıklılığı artırmayı amaçlamaktadır. Tarım ve su yönetiminde yapılan iyileştirmeler, kırsal kalkınmayı desteklemekte ve gıda güvenliğini sağlamaktadır. Sağlık ve afet yönetiminde alınan önlemler, toplulukların iklim değişikliği karşısında daha dirençli hale gelmesini sağlamaktadır. Bu stratejiler, Türkiye'nin iklim değişikliğine uyum sağlamasında ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmasında önemli katkılar sunmaktadır.

Sonuç olarak, İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı (İDASEP) ile İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı (İDUSEP), Türkiye'nin sürdürülebilir kalkınma, iklim değişikliği ve enerji dönüşümü hedeflerine ulaşmasına yönelik önemli adımları içerir. Bu planların uygulanmasıyla, Türkiye hem çevresel hem de ekonomik açıdan daha sürdürülebilir bir geleceğe doğru ilerlemeyi hedefler.

Öncelikli Sektörler ve Beklenen Sonuçlar

İDASEP incelendiğinde 7 sektör üzerinde durulduğu ve bu sektörlere yönelik stratejiler geliştirilerek, sektörler özelinde hedefler konulduğu görülmüştür. Bu sektörler şu şekilde sıralanabilir:

Enerji
Sanayi
Binalar
Ulaştırma
Atık
Tarım
Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımı Değişikliği ve Ormancılık (AKAKDO)

Sektörel bazlı olarak 2024-2030 dönemi sonunda gerçekleşmiş olması beklenen hedeflerden en öne çıkanları ise aşağıda sıralanmıştır:

Enerji

Türkiye Ulusal Enerji Planına göre elektrik arzında yenilenebilir enerji kaynaklarından olan güneş enerjisi için kurulu güç miktarının artırılarak 32.900 MW’ a ulaşması hedeflenmektedir.
Rüzgar enerjisi kurulu gücünün Türkiye Ulusal Enerji Planıyla uyumlu olarak artırılarak 18.100 MW’a ulaşması hedeflenmektedir. Yenilikçi bakım ve onarım teknikleriyle rüzgar ve güneş santrallerinin kullanım ömrünü artıracak uygulamalara odaklanılması ve hizmet süresi sonunda, tesislerin çevreye zarar vermeden bertaraf edilmesi için standartlar oluşturulması amaçlanmaktadır.
Kurulu batarya gücü 2.100 MW’a ulaşması hedeflenmektedir.
Hidroelektriğin ekonomik potansiyelinin değerlendirilmesine devam edilmesi, ekonomik, sosyal ve çevresel faktörler de göz önünde bulundurularak pompaj depolamalı HES uygulamalarına da yer verilmesi önerilmekte, kurulu güç miktarının 35.100 MW’ a ulaşması hedeflenmektedir
Jeotermal ve biyokütle kurulu gücü toplam 5.100 MW’a ulaşması hedeflenmektedir.
Türkiye Ulusal Enerji Planına göre elektrik arzında nükleer enerji kurulu güç miktarının artırılarak 4.800 MW’a ulaşması hedeflenmektedir. Bu kapsamda şebeke emisyon faktörü 2020 yılı itibariyle 0,437 kg CO2/kWh olan emisyon faktörünün yeni oluşturulacak yenilenebilir enerji kurulu gücüyle 0,352 kg CO2/kWh’a kadar düşürülmesi planlanmaktadır.
Hidrojen üretimi, depolanması, dağıtımı ve kullanımı için Ar-Ge projeleri desteklenecektir.
Engellenemeyen sera gazı emisyonlarının azaltılması için karbon yakalama, kullanma ve depolama yol haritası oluşturulacaktır.
Enerjide dönüşüm için nitelikli iş gücü ve yeşil işlerin artırılması hedeflenmektedir. Verilen eğitimlerde cinsiyet dengesi ve fırsat eşitliği gözetilecektir.
Halihazırda %12 civarında olan teknik kayıp seviyesinin azaltılması hedeflenmektedir.

Sanayi

İmalat Sanayiinde enerji verimliliği, yenilenebilir enerji kullanımı artırılacak ve karbon ayakizi düşürülecektir.
Emisyon ve enerji yoğun imalat sanayi sektörlerinde enerji verimliliğine yönelik etüt ve kıyaslama ve sektörel olarak (demir-çelik, çimento, cam vb) enerji verimliliği ve tasarruf potansiyelinin belirlenmesi çalışmalarının yürütülmesi amaçlanmaktadır. Enerji verimliliği performansının izlenmesi ve doğru hedefler konulabilmesi için ölçme, izleme ve doğrulama sistemlerinin yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir.
Sanayi tesislerinin enerji kullanımı bağlamında (sertifikalandırılmış yenilenebilir enerjiden üretilen elektrik kullanımı) yenilenebilir enerji kullanımının artırılması amaçlanmaktadır.
Ek yakıt ve alternatif hammadde kullanımına ilişkin mevzuatın gözden geçirilerek atıkların kaynak olarak kullanımını yaygınlaştıracak şekilde, revize edilmesi amaçlanmaktadır.
Ürün karbon ayakizinin düşürülmesine yönelik geliştirilen yeni teknik ve yenilikçi uygulamalar desteklenecektir. Proje ekiplerinde cinsiyet dengesi gözetilecektir.
Çelik üretim sektörünün özellikle ark ocaklı tesisler için kritik bir girdisi olan hurda metalin talep yönetimine ilişkin politikaların, sera gazlarının azaltımı bakış açısı ile gözden geçirilmesi amaçlanmaktadır.
Kasım 2022’de AB’de zorunlu hale gelen sürdürülebilirlik raporlaması ve 2027 yılında KOBİ’lere kadar uzanacak ayrıntılı geçiş takvimi çerçevesinde ülkemiz için bir geçiş takvimi hazırlanması ve uygulanması planlanmaktadır.
Sürdürülebilirlik raporlarının uluslararası olarak tanınırlığına yönelik üçüncü taraf güvence veya doğrulama sisteminin kurulmasına yönelik değerlendirme yapılması ve sistemin hayata geçirilmesi amaçlanmaktadır.
Borsada işlem gören şirketlerde, sürdürülebilirlik risk ve fırsatlarının işletme değeri ve paydaşlar üzerindeki etkisinin raporlanması amacıyla, SPK Sürdürülebilirlik İlkeleri Uyum Çerçevesi’nin, ISSB Standartları ve GRI (Global Reporting Initiative) çerçevesinde güncellenmesi hedeflenmektedir.

Binalar

Başta toplu konut bölgeleri olmak üzere, bölgesel ısıtma ve soğutma sistemleri yaygınlaştırılacaktır.
İnşaat ekosisteminde dijital dönüşüim sağlanacaktır.
2030 yılına kadar tüm mevcut binalar Enerji Kimlik Belgesi alacaktır.
Mevcut binaların en az yarısının enerjı performansı C sınıfı veya üstüne yükseltilecektir.
Ulusal Yeşil Sertifika Sistemi (YeS-TR) Uygulaması ile çevre dostu tasarım ve yapı malzemelerinin kullanımı yaygınlaştırılacaktır.
Enerji Verimliliği Stratejik İletişim Planı kapsamında binalara ilişkin bilinçlendirme çalışmalarına devam edilecektir. 2021 yılında enerji verimliliği bilinç endeksi orta-üst seviye ve 163,8 olarak ölçülmüştür. Bu değerin yüksek-alt seviyeye çıkarılması hedeflenmektedir. Eğitimlerde cinsiyet dengesi gözetilerek farkındalık çalışmalarına devam edilecektir.
Binalardaki enerji ihtiyacının enerji verimli ve yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanması ile sera gazı emisyonlarında azaltım ve enerji tasarrufu hedeflenmektedir. Toprak kaynaklı ısı pompası potansiyelinin belirlenerek CBS tabanlı haritaların üretilmesi ve haritaya yenilenebilir enerji, atık ısı kaynaklarının entegre edilmesi amaçlanmaktadır.

Ulaştırma

Yüksek Hızlı Tren ve Hızlı Tren hat ağı genişletilerek karayolundan ve havayolundan demiryoluna kayma sağlanması amaçlanmaktadır.
Kıyı şehirleri içinde denizyolu taşımacılığı ile yolcu taşınmasının desteklenmesi ve geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Toplu Taşıma Odaklı Kentsel Planlama, toplu taşıma ile 15-20 dakikalık erişim mesafesinde temel ihtiyaçların (eğitim, sağlık, iş, vb.) hizmetlerin verildiği “Kentsel Ulaşım Talep Analiz Bölgelerinin (KUTAB) kurulması planlanmaktadır.
Ulusal ölçekte uygulamaya alınan, toplu taşımada kullanılabilecek Türkiye Kart Projesinin hayata geçirilmesi hedeflenmektedir.
Toplu taşımaya erişimin güçlendirilmesi için durakların erişilebilirlik standartlarına uygunluğunun sağlanması, bisiklet yollarının yapılması, bisiklet ve e-skuter gibi mikromobilite araçları için altyapı ve paylaşım sistemlerinin desteklenmesi sağlanacaktır.
Kamusal (belediye otobüsleri, kurum araçları, vb.) filolarının taşıt-km değerleri özel araçlara kıyasla çok fazla olduğundan öncelikli olarak bu araçların düşük/sıfır emisyonlu araçlarla değiştirilmesi amaçlanmaktadır.
Mevcut araçların elektrikli motor/batarya ile çalışabilir hale getirilmesi elektrikli araç dönüşümünün finansmanını kolaylaştıracaktır.
Elektrikli araçlar için şarj altyapısın geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Elektrikli Araç dışında alternatif yakıt olarak LNG, hidrojen, metanol, vb. yakıtlar araştırmalarla desteklenmesi amaçlanmaktadır.

Atık

Biyobozunur atıkların geri kazanımı için biyolojik işleme tesislerinin sayısının, kapasitesinin ve bu tesislere gönderilen biyobozunur atık miktarının artırılması hedeflenmektedir. Öncelikli olarak hal ve pazar atıklarının; park ve bahçe atıklarının; gıda üretim tesisleri ve satış noktalarında (perakende, restoran, yemek servisi) oluşan biyobozunur atıkların diğer atıklarla karışmadan biyolojik işleme tesislerine gönderilmesi sağlanacaktır.
Atıkların türlerine göre (biyobozunur ve diğer geri kazanılabilir) kaynağında ayrı toplanmasının yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.
Kaynağında ayrı toplama çalışmalarının yaygınlaştırılması ile biyobozunur atıklardan kompost ve fermente ürün üretim veriminin artırılması sağlanacaktır.
Maddesel geri kazanıma uygun olmayan atıkların enerji geri kazanımına uygun termal teknolojiler kullanılarak işlenmesi sağlanacaktır.
Depozito iade sistemi ile toplama oranı hedefinin 2030 yılında %90’a ulaşması planlanmıştır.
Geri dönüştürülmesi/ kazanılması uygun olmayan belediye atıkları için atıktan türetilmiş yakıt (ATY) hazırlama tesisi sayısı ve üretim kapasitesinin artırılması hedeflenmektedir.
Atıkların, atık işleme tesislerinde işlenmesinin sağlanması için gerekli yatırımların yapılarak düzensiz döküm sahalarında izleme ve denetim faaliyetleri ile atık alımının sonlandırılması sağlanacaktır.
Atıksu arıtma tesislerindeki mevcut anaerobik çürütücülerin verimliliğinin ve kapasitesinin artırılması ya da yeni tesis kurulması sağlanarak atıksu arıtma tesislerinde metan geri kazanım oranının artırılması hedeflenmektedir.
Sera gazı azaltımı hedefi ve döngüsel ekonomi ilkeleri çerçevesinde, arıtılmış atıksuyun yeniden kullanımı, atıksu ve arıtma çamurundan maddesel geri kazanım, tesiste üretilen arıtma çamuru miktarının azaltılması, arıtma çamurunun yararlı kullanımı ve atıksu arıtma tesisi kaynaklı sera gazının azaltılmasına yönelik Ar-Ge çalışmaların yapılması amaçlanmaktadır.
Biyobozunur atıklardan elde edilen biyogazın, doğal gaza eş standartlarda biyometan veya biyoyakıt olarak kullanılabilecek biyobütanol ya da hidrojene dönüştürülmesini sağlayan teknolojilerin geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Atık toplamada ve taşımada ulaşım kaynaklı fosil yakıt kullanımının azaltılması amaçlanmaktadır.

Tarım

Hayvan yeminde metan emisyonunu baskılayıcı yem katkı maddelerinin araştırılması, tanımlanması, onaylanması, kullanımına ilişkin Ar-Ge çalışmaları yapılması ve onaylananların kullanılması sağlanacaktır.
Meralar iyileştirilerek mera hayvancılığının sürdürülebilir yönetiminin sağlanacaktır.
Hayvansal gübrelerin toplama sistemi ve gübrelerin değerlendirilme yöntemlerinin geliştirilmesi ve geliştirilen yöntemlerin yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.
Üst üste aynı ürünlerin ekiminin önlenmesi, nadas alanlarının daraltılması ve toprak azot içeriğinin doğal yollarla artırılması, gıda tüketiminde bitkisel kökenli proteine diyetlerde daha fazla yer verilmesi için baklagil ekimi artırılacaktır.
Pestisit ve anti-mikrobiyallere alternatif ürünler geliştirilmesi için Ar-Ge çalışmalarına destek verilmesi ve geliştirilen ürünlerin tescil işlemlerinin hızlandırılması sağlanacaktır.

Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımı Değişikliği ve Ormancılık (AKAKDO)

2025-2030 döneminde orman kategorisinde (orman yönetimi) yıllık net karbon tutumunun her yıl bir önceki yıla göre artması ve tarım arazileri ve mera kategorilerinde net emisyonların negatif olması (ton CO2-eşdeğer tutum) hedeflenmektedir.
Ağaçlandırma/rehabilitasyon/restorasyonda ekosistemlerin bütünlüğü göz önüne alınarak, proaktif, sonuç odaklı ve havza ölçekli bir yaklaşıma geçilmesi ve havza bazlı bir ağaçlandırma yol haritası oluşturulması amaçlanmaktadır.
Kentsel alanlara yakın ormanlarda, sulak alanlar ve çevresinde doğal yaşama ve ekosisteme zarar verebilecek insan faaliyetlerini sınırlamaya yönelik düzenlemelerin etkinliğinin artırılması planlanmaktadır.
Yerleşim, tarım, mera ve sulak alanların içerisinden akarsu koridorları restorasyonu ile biyokütle ve toprak karbon yutaklarında artış sağlanması amaçlanmaktadır.
Ormancılıkta dijitalleşme, hassas izleme, dron kullanımı vb. teknolojilerin gelişiminin desteklenmesi karbon stok ve emisyon hesaplarının hassasiyet ve doğruluğunun artırılması hedeflenmektedir.
Kuraklık şiddeti ve sıklığının artma riskine karşı ve ayrıca artan sıcaklıkların ortaya çıkaracağı su sıkıntısını tolere edebilecek kuraklığa dayanıklı orijinler ve teknolojik çözümler desteklenmesi hedeflenmektedir.
Kuraklık, sel-taşkın, orman yangını ve heyelan konularında tahmin ve erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi ve operasyonel hale getirilmesi planlanmaktadır.

İDUSEP incelendiğinde ise 11 sektör üzerinde durulduğu ve bu sektörlere yönelik stratejiler geliştirilerek, iklim değişikliğine uyum sağlamak adına sektörler özelinde hedefler konulduğu görülmüştür. Bu sektörler şu şekilde sıralanabilir:

Kent
Su Kaynakları Yönetimi
Tarım ve Gıda Güvencesi
Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri
Halk Sağlığı
Enerji
Sanayi
Turizm ve Kültürel Miras
Ulaşım ve İletişim
Sosyal Kalkınma
Afet Risk Azaltma

Sektörel bazlı olarak 2024-2030 dönemi sonunda gerçekleşmiş olması beklenen hedeflerden en öne çıkanları ise aşağıda sıralanmıştır:

Kent

İklim değişikliğine uyum sağlamak için şehir planlama süreçlerinde iklim risklerini dikkate alan yaklaşımlar benimsenerek afet risk yönetimi stratejileri geliştirilecektir.
Şehirlerde yeşil alanların ve kentsel yeşil altyapının artırılması, mikroklima koşullarının iyileştirilmesi ve ekosistem hizmetlerinin güçlendirilmesi hedeflenmektedir.
Binalarda enerji ve su verimliliği artırılacak, yeşil bina sertifikasyon sistemleri teşvik edilecektir. Bu kapsamda, yenilenebilir enerji kullanımı yaygınlaştırılacak ve enerji verimli teknolojiler desteklenecektir.
Kentlerde iklim dirençli ulaşım sistemleri geliştirilecek, toplu taşıma ve bisiklet yolları gibi sürdürülebilir ulaşım çözümleri teşvik edilecektir.
Kentlerde su kayıplarının azaltılması ve su altyapısının iyileştirilmesi için çalışmalar yapılacaktır. İçme suyu temin ve dağıtım sistemlerinde su kayıplarının azaltılması hedeflenmektedir.
Kentlerde yağmur suyu hasadı ve gri su kullanımı yaygınlaştırılacaktır. Bu amaçla, ilgili mevzuat geliştirilecek ve altyapı yatırımları yapılacaktır.
Kentlerde ısı adası etkisinin azaltılması için yeşil çatı ve duvar uygulamaları, kentsel ormanlaştırma ve diğer soğutma yöntemleri uygulanacaktır.
Kentlerde atık yönetimi ve geri dönüşüm uygulamaları güçlendirilecek, döngüsel ekonomi prensipleri benimsenerek atık miktarı azaltılacaktır.
Kent tarımı ve bahçecilik uygulamaları teşvik edilecek, sürdürülebilir tarım yöntemleri yaygınlaştırılacaktır.

Su Kaynakları Yönetimi

Havza ölçekli yönetim planları (koruma, su tahsisi, taşkın ve kuraklık yönetim planları) hazırlanacak ve uygulanacaktır. Bu planlar kapsamında alınan önlemlerin etkinliği takip edilecek ve çeşitli göstergelerle ölçülecektir.
Su ve atık su yönetimi için izleme ve bilgi sistemleri geliştirilecek, yerüstü ve yeraltı su kaynaklarının miktar ve kalitesine ilişkin envanter oluşturulacaktır.
Su Verimliliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı'nın uygulanması takip edilecektir. Bu plan, içme suyu sistemlerinde su kayıplarının azaltılmasını ve su verimliliğinin artırılmasını hedeflemektedir.
Deşarj standartları güncellenecek ve tüm havzalarda uygulanacaktır. Ayrıca, arıtılmış atık suların yeniden kullanım oranı 2030 yılına kadar %15'e çıkarılacaktır.
Sucul ekosistemlerin su kalitesi ve seviyeleri izlenecek, su bütçeleri çıkarılacak ve yönetim planları hazırlanacaktır. Tahrip olmuş sulak alanların iyileştirilmesi ve yapay sulak alanların oluşturulması da bu kapsamda gerçekleştirilecektir.
Tarımsal sulamada modern yöntemlerin kullanımı yaygınlaştırılacak ve sulama randımanı artırılacaktır. Ayrıca, atıksu ve drenaj sularının sulamada kullanımı teşvik edilecektir.
İçme suyu maksatlı yeraltı suyu kaynaklarının koruma alanları belirlenecek, yeraltı suyu çekimleri izlenecek ve yeraltı suyu barajları artırılacaktır.
Taşkın kontrol çalışmaları doğa temelli çözümlerle yapılacak, erken uyarı sistemleri yaygınlaştırılacak ve kuraklık tahmin sistemleri kurulacaktır.

Tarım ve Gıda Güvencesi

İklim değişikliğine dirençli ve teknolojiyi etkin kullanan, havzanın su varlığına uygun ürün desenini ve su bütçesini dikkate alan sürdürülebilir ve rekabetçi bir tarım sektörü oluşturulması için tarım politikalarının ve mevzuatın gözden geçirilmesi ve güncellenmesi sağlanacaktır.
İklim değişikliğinin etkilerine uyum sağlanması amacıyla tarım sektöründe faaliyet gösteren paydaşlara yönelik eğitim, bilinçlendirme ve kapasite geliştirme faaliyetleri yaygınlaştırılacaktır.
Tarım arazilerinin, meraların niteliklerinin ve kırsal peyzajın korunmasının sağlanması, mera kapasitelerinin ve veriminin izlenmesi, meralarda su dengesine yardımcı olacak, verimi artıracak seçeneklerin belirlenmesi ve uygulanması gözetilecektir.
İklim değişikliğine uyumlu sürdürülebilir su ürünleri yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi, sucul biyolojik çeşitliliğin korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir kullanımı, balıkçılıkta istilacı türlerle mücadele planı oluşturulması sağlanacaktır.
Arıcılıkla uğraşan hane ve işletme desteklerinin iyileştirilmesi gerçekleştirilecektir.

Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri

Biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetleri ile ilgili mevzuatın doğa koruma odaklı güncellenmesi ve korunan alan kategorilerinin uluslararası standartlarla uyumlu hale getirilmesi ve bu alanlarda etkin bir yönetim sağlanması için ilgili kurumlar arasında iş birliği ve koordinasyonun güçlendirilmesi sağlanacaktır.
Canlı sınıflarındaki tüm türlerin belirlenmesi ve kataloglanması, iklim değişikliği ile biyolojik çeşitlilik ve ekosistem hizmetleri etkileşimlerinin araştırılması, kritik türlerin ve habitatların tanımlanması, bunların ekolojileri ve popülasyonların izlenmesi için projeler yapılması, istilacı yabancı türlerin belirlenmesi, izlenmesi, kontrol altına alınması (imha ve yönetimi) amacıyla stratejiler geliştirilmesi ve önlemler alınması sağlanacaktır.
Denizel ve karasal korunan alan oranının küresel düzeyde %30’a çıkarılması için uluslararası çabalara katkı verilecektir.
Tahrip olmuş ve parçalanmış ekosistemlerin envanterinin yapılarak ülke genelinde tahrip edilmiş ekosistemlerin restorasyonunun sağlanması, parçalanmış ekosistemlerin ekolojik koridorla bağlanması planlanmaktadır.

Halk Sağlığı

İklim değişikliğinin bedenen, ruhen ve sosyal yönden etkileri ile ilgili epidemiyolojik araştırmaların artırılması hedeflenmektedir.
İklim değişikliği nedeniyle ortaya çıkan hastalıkların (sıcak, soğuk, ultraviyole ile ilişkili; su, hava, gıda kalitesinin bozulmasına bağlı; hayvan ve vektör kaynaklı, yeni, yeniden ortaya çıkan bulaşıcı; ruh sağlığı) izlenmesi, koruma, önleme ve erken tanı yollarının çözümlenmesi için diğer sektörler ve disiplinlerle ortak Ar-Ge çalışmalarının artırılması sağlanacaktır.
İklime duyarlı hastalık listesi hazırlanması ve kullanılması; iklime duyarlı hastalıkların ülke içerisinde belirlenmesi, disiplinler ve sektörler için iklim ve sağlık sözlüğü hazırlanması hedeflenmektedir.
Sağlık tesislerinin iklim değişikliğine dirençli tesis akreditasyonu alması hedeflenmektedir.

Enerji

Kıyıdaki enerji tesisleri için deniz seviyesi yükselmesine karşı etkilenebilirlik ve risk analizleri yapılacak ve gerekli önlemler alınacaktır.
İklim tehlikelerine bağlı olarak havai elektrik iletim-dağıtım altyapısının zarar görmemesi için önlemler alınacaktır.
Açık linyit ocakları ve stoklarının sel, sıcak hava dalgası gibi iklim tehlikelerinden korunması için gerekli önlemler alınacaktır.
Binalarda enerji verimliliğini artırmak için bina tasarımından başlayarak yeni ve verimli teknoloji/cihaz kullanımı sağlanacak ve bölgesel ısıtma/soğutma sistemlerinin yaygınlaştırılacaktır.

Turizm ve Kültürel Miras

Turizm tesislerinin iklim risklerine karşı dirençli inşa edilmesi, mevcutların dönüştürülmesi ve uyum kapasitelerinin artırılmasına yönelik kriterlerin geliştirilmesi sağlanacaktır.
Taşınır ve taşınmaz kültürel miras ögeleri ve alanlarına yönelik iklim risklerinin tespiti ve öncelikli müdahale alanları ve ihtiyaçlarının belirlenmesi konularında yol gösterici nitelikte rehberler hazırlanacaktır.

Sanayi

İklim değişikliği kaynaklı afetlerden tetiklenen teknolojik riskler ve/veya büyük endüstriyel kaza riski altındaki tesisler iklim projeksiyonları ile etkilenebilirlik ve risk analizlerine göre yeniden değerlendirilecektir.
Her bir tesisin risk analizi ve acil durum planları iklim değişikliğine uyum kapsamında gözden geçirilecek, gerekli güncellemeler yapılacaktır. Ardından, öncelikli uyum eylemleri belirlenerek belirlenen eylemler uygulanacaktır.
İklim değişikliğinden etkilenebilirliği en yüksek olan sanayi alt kollarının belirlenecek ve bu sektörlere yönelik uyum rehberleri hazırlanacaktır.

Ulaşım ve İletişim

Karayolları, demiryolları, liman ve havalimanları iklim projeksiyonları doğrultusunda ihtiyaç duyulan kritik güzergâh ve altyapılar iklim değişikliği kaynaklı risklere karşı dirençli hale getirilecektir.
Kentsel yerleşimlerde yeşil ve mavi altyapılar ile geçirgen yüzey ve drenaj olanaklarının arttırılarak, sıcak hava dalgalarının etkisi azaltılacaktır.
Toplu taşıma araçları, okul servis taşıtları ve şehirlerarası yolcu taşımacılığında kullanılan otobüs ve minibüslerde iklimlendirme ve havalandırma sistemlerinin bulundurulacak, yüksek ısıyı içeri geçirmeyen tür malzeme ve renk kullanımıyla özel ve kamu toplu taşıma taşıt filolarının yenilenecektir.
Karayollarında ve kent içi yollarda yüksek sıcaklık yaşanan yerlerde yüzey ısısını düşüren kaplama (serin kaplama) malzemesi kullanılacak, ağaçlandırılmış ve korunaklı taşıt, bisiklet ve yaya yolları yapılacak, yangın riskini artıracak peyzaj öğelerinin uygun alternatiflerle değiştirilmesi sağlanacaktır.

Sosyal Kalkınma

Sosyal koruma politikaları çerçevesinde uygulanan sosyal yardım ve sosyal hizmet programları, hane halkının iklim değişikliğinin etkilerine karşı etkilenebilirliğini azaltması ve dirençliliğini güçlendirmesi amacıyla sosyal kırılganlığı yüksek olan iller göz önünde bulundurularak geliştirilecektir.
İklim değişikliğinin, kırılgan gruplar (yaşlı, çocuk, engelli bireyler) başta olmak üzere toplumun tüm kesimlerinin farklılaşan ihtiyaçları doğrultusunda sosyal hayatlarını nasıl etkilendiğine dair analizlerin yapılacak ve her bir nüfus grubunun çeşitli ihtiyaçları dikkate alınarak yerel yönetimler destekli kalkınma programları başlatılacaktır.

Afet Risk Azaltma

Toplumun tüm kesimlerine ulaşmayı amaçlayan, öngörü ve müdahale eylemlerini içeren Çoklu Tehlike Erken Uyarı Sistemi geliştirilecektir.
İklim değişikliği kaynaklı afetlerin neden olduğu kayıp ve zararların karşılanmasına yönelik sigorta mekanizması geliştirilecek, kayıp ve zarar tespit sürecinin iyileştirilmesi adına Türkiye Kayıp ve Zarar Dijital Platformu oluşturulacaktır.

Referanslar

T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2024). İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı. Erişim linki: https://iklim.gov.tr/eylem-planlari-i-19

T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Başkanlığı. (2024). İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı. Erişim linki:https://iklim.gov.tr/eylem-planlari-i-19

2024-2030 SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK EYLEM PLANI: YOL HARİTASI VE HEDEFLER

Referanslar